प्लास्टिकजन्य फोहोरका कारण नारायणीको अस्तित्व नै संकटमा पर्ने खतरा!

नारायणी नदीको अस्तित्व नै संकटमा पर्दै गएको एक अध्ययनले संकेत गरेको छ ।  ‘नदीसँगै हामी अभियान’ मार्फत देवघाटधाम क्षेत्रदेखि गोलाघाटसम्मको आठ स्थानमा गरिएको अध्ययनले नदीमा फालिने जथाभाबी फोहोरका कारण नदीको अस्तित्व नै संकटमा पर्दै गएको संकेत गरेको हो ।

नारायणी नदी किनारमा गरिएको फोहोर नक्साङ्कन र लेखा परीक्षणले क्षेत्रीय फोहोर व्यवस्थापनमा गम्भीर चुनौतीहरू देखिएको बेटर चितवन र नदीसँगै हामी अभियानका फोहोर लेखापरीक्षक इन्जिनियर सागर कार्कीले जानकारी दिए । ‘प्लास्टिक, कपडा, सिसा, औषधिजन्य र जैविक लगायतका फोहोर मुख्य प्रदूषणका रुपमा देखा परेका छन्,’ आइतबार भरतपुरमा गरिएको पत्रकार सम्मेलन कार्यक्रममा बोल्दै कार्कीले भने ‘फोहोरका कारण नदीको स्वास्थ्य र आसपासको पारिस्थितिकी तन्त्रमा गहिरो असर पारेको छ।’

अध्ययनको क्रममा नारायणी नदीमा फोहोरको संरचना, घनत्व र प्रदूषणको मापन गरिएको थियो । त्यसको क्रममा नगरवन क्षेत्रमा प्लास्टिक प्रदूषणको गम्भीर प्रभावका कारण पारिस्थितिकीय तन्त्रमा असर पारेको देखिएको उनले बताए । उनका अनुसार धार्मिक स्थल, पर्यटकीय र पार्क क्षेत्रको बढी मात्रामा प्रभावित रहेको छ । प्लास्टिक जन्य र कपडा जन्य फोहोरमा देवघाट क्षेत्र बढी प्रभावित रहेको छ । अध्ययन टोलीले ७ स्थानमा प्रशोधन नगरी सिँधै नदी किनारमा ढल मिसाएको फेला पारेको छ ।

नदीसँगै हामी अभियान मार्फत गत कात्तिक महिनामा नारायणी नदीको देवघाटधाम, जोरकुशुम पार्क, नारायणी नदी किनार, नारायणगढको नदी किनार विद्यालय पछाडिको भाग, नगरवन, भगेरिथान र गोलाघाट क्षेत्रमा अध्ययन गरिएको थियो । यस क्रममा नगरवन क्षेत्रमा २२, शिवघाटमा १९, नारायणी नदी किनारमा १७, गोलाघाटमा १६ र  देवघाट धाममा १५ प्रतिशत फोहोरको घनत्व विश्लेषण गरिएको इन्जिनियर कार्कीले बताए । नारायणी नदी किनारको प्रदर्शनी क्षेत्रले फोहोरको उच्च घनत्व योगदान गरेको छ । धार्मिक कारण पनि नदी प्रदूषण बढ्दै गएको अध्ययन टोलीको निष्कर्ष निकालेको छ ।

नदीमा सबैभन्दा बढी ४२ प्रतिशत प्लास्टिक जन्य फोहोर देखिएको छ । त्यसपछि कपडाजन्य, सिसाजन्य, जैविक फोहोर र डायपर प्याडजन्य फोहोर नदीमा फालिएको अध्ययन कर्ता आकृति सुवेदीले जानकारी दिइन् । देवघाट धाममा कपडा जन्य फोहोर बढी रहेको देखिएको छ। त्यस्तै भंगेरीथान शिवघाटमा पर्यटकहरूले एकल प्रयोगमा आउने फोहोरहरू बिस्कुट, चाउचाउ, चिप्सका खोलहरू जथाभाबी फालिएको भेटिएको उनले बताइन् । त्यहाँ मादक पदार्थ सेवन गर्नेहरूले सिसाको बोतल र सिरिन्जहरू फ्याँक्ने गरेको देखिएको छ ।

तीर्थस्थल घाट क्षेत्र, पर्यटकीय र नदी किनारमा रङ्गअनुसार छुट्टिने फोहोर संकलन डस्विन अनिवार्य रुपमा राख्नुपर्ने अवस्था देखिएको सुवेदीले बताइन् । ‘ढल र मलमूत्र नदीमा मिसाउने कार्यलाई तुरुन्त रोक्न नीति निर्माण गरी कडाइका साथ कार्यान्वयन व्यवस्थापन गर्नुपर्ने, नदीमा फोहोर डम्प गर्ने कार्य पूर्ण रुपमा बन्द गरी सुरक्षित र उपयुक्त स्थानमा फोहोरको उचित व्यवस्थापन गर्नुपर्ने देखिन्छ,’–उनले भनिन् ।

चितवन र नवलपरासी (बर्दघाट सुस्तापूर्र्व)का स्थानीय तहले नारायणी किनारमा फोहोर व्यवस्थापन गर्दै आएका छन् । जसका कारण नदीको अवस्था बिग्रँदै गएको सहमति नेपालका परियोजना संयोजक खेमराज खनालले जानकारी दिए । नदी स्वस्थ राख्नका लागि स्थानीय तहहरूले नीति बनाएर नै लाग्नुपर्ने उनको भनाई छ । स्थानीय सरकार, नागरिक समाज, धार्मिक नेतृत्व, पर्यटक, व्यवसायी, विद्यार्थी र आम जनताहरू नदीको भविष्यलाई बचाउन लाग्नुपर्ने उनले बताए ।

नदीसँगै हामी अभियानमा एकल महिला पैरवी मञ्च, लायन्स क्लब अफ गैँडाकोट, एसडिआरसी गैँडाकोट, विजय एफ.एम, हेचर नेपाल, सिद्धान्त कलेज, देवघाट क्षेत्र विकास समिति, सफा ऊर्जा लगायतको सङ्घसंस्थाहरू आबद्ध रहेका छन्।